Eftir Birgi Jakobsson: „Forsendur fyrir opinberum rekstri og einkarekstri eiga að vera þær sömu. Skortur á slíku samræmi hefur verið helsta brotalömin í heilbrigðiskerfinu.“
Það er með stígandi undran sem ég les viðtal við þá félaga, Ragnar Jónsson og Ágúst Kárason bæklunarlækna, sem birtist í helgarblaði Morgunblaðsins þ. 16. júní sl. Það er augljóst að hvorugur þeirra hefur lesið heilbrigðisstefnuna né heldur hefur blaðamaðurinn undirbúið sig fyrir viðtalið með því að kynna sér málið. Þeir félagar fá að ryðja úr sér hálfsannindum og sleggjudómum, sem ekkert hafa með heilbrigðisstefnu að gera og blaðamaður gleypir við öllu án þess að spyrja gagnrýnna spurninga eða biðja þá félaga að rökstyðja málflutning sinn með tilvitnun í heilbrigðisstefnu.
Hvergi í heilbrigðisstefnu er gerð aðför að þeirri starfsemi sem fram fer í Orkuhúsinu, eins og þeir félagar virðast telja. Mér vitanlega fer þar fram ágæt þjónusta, þótt þar eins og í annarri heilbrigðisþjónustu hér á landi skorti gæðavísa til að meta árangur þjónustunnar og skilvirkni. Hvergi í stefnunni er talað um að flytja eigi minni háttar aðgerðir eins og að taka skrúfur úr fæti eða inngrónar táneglur inn á skurðstofur sjúkrahúsanna enda væri slíkt fáránlegt. Ekki heldur er talað um að flytja allar 500.000 heimsóknir til sérfræðinga á ári inn á göngudeildir spítalanna.
Í heilbrigðisstefnu til ársins 2030 er talað um hvernig heilbrigðiskerfinu skuli stjórnað, að ábyrgð og valdsvið yfirmanna sé skýrt, svo og hlutverk ríkis og sveitarfélaga um hver gerir hvað þegar kemur að veitingu heilbrigðis- og félagsþjónustu. Það er rætt um mikilvægi þess að sjúklingar fái rétta þjónustu á réttum stað, að hlutverk veitenda heilbrigðisþjónustu séu skilgreind og reynt sé af fremsta megni að tryggja samfellu í þjónustunni. Heilbrigðisstefna leggur þunga áherslu á að mönnun heilbrigðiskerfisins sé sambærileg við það sem best gerist erlendis og að allar heilbrigðisstéttir vinni saman að málefnum sjúklinga í teymisvinnu. Þá er lögð áhersla á að virkja notendurna sjálfa til aukinnar ábyrgðar og þátttöku í þjónustunni og rætt um mikilvægi menntakerfisins og samvinnu við önnur lönd í menntun heilbrigðisstétta. Þá er einnig lögð áhersla á mikilvægi vísindastarfs og þeirra fjölmörgu möguleika sem Íslendingar hafa á því sviði.
Í heilbrigðisstefnu er lögð áhersla á mikilvægi þess að kaup ríkisins á heilbrigðisþjónustu séu skilvirk, gerðar séu kröfur um aðgengi og gæði og að kaupin séu byggð á greiningu á þeirri þörf sem fyrir liggur og greiningu á kostnaði þeirrar þjónustu sem veitt er. Það virðist helst vera þetta sem fer fyrir brjóstið á sérgreinalæknum, en eins og allir vita og Ríkisendurskoðun hefur bent á hafa þeir haft sjálfdæmi um það hvaða þjónusta er veitt og af hverjum. Reikningurinn hefur verið sendur á ríkið óháð því hvort þörf hefur verið á þjónustunni eða ekki. Þjónustan er veitt á forsendum þjónustuveitenda en ekki eftir þörfum notenda. Þá er greinilegt að sérgreinalæknar líta á það sem ógn við sína hagsmuni, þegar sagt er í heilbrigðisstefnu að styrkja eigi göngudeildarstarfsemi sjúkrahúsanna, ekki síst á Landspítala. Þetta er gert til þess að markvisst auka aðgengi landsmanna að þjónustu sérgreinalækna og að sjúklingar eigi aðgang að þessari þjónustu óháð því hvort þeir hafi legið inni á spítalanum eða ekki. Í þessu sambandi má nefna að ófáir sjúklingar með slitgikt í hnjám og mjöðmum hafa notið þjónustu bæklunarlækna í Orkuhúsinu um langa hríð til þess að átta sig á því þegar komið er að liðskiptum að slíkar aðgerðir eru ekki gerðar þar og verða þá að bíða mánuðum saman eftir tíma á göngudeild þess spítala sem framkvæmir þessar aðgerðir til þess eins að komast á biðlista eftir aðgerð. Þá kemur fram í viðtali við þá félaga, að sjúklingar þeirra geti þurft á þjónustu opinbera kerfisins að halda, ef óvænt atvik koma upp. Þeir geta þess ekki að erlendis greiðir einkaaðilinn fyrir þann kostnað sem hlýst af mistökum. Sérgreinalæknar vilja bæði éta kökuna og halda henni óskertri.
Meirihluti Íslendinga vill hafa sterkt heilbrigðiskerfi sem er fjármagnað af hinu opinbera. Heilbrigðisstefna til ársins 2030 tekur raunverulega ekki afstöðu til opinbers reksturs eða einkareksturs í heilbrigðisþjónustu. Það sem kemur skýrt fram í stefnunni um þetta mál er að forsendur fyrir opinberum rekstri og einkarekstri í heilbrigðisþjónustu verði að vera hinar sömu. Þetta hefur verið ein helsta brotalömin í íslensku heilbrigðiskerfi hingað til. Hvatakerfin hafa leynt og ljóst stýrt heilbrigðisstarfsfólki, ekki síst sérgreinalæknum, út í einkarekstur með neikvæðum afleiðingum fyrir opinbera þjónustuveitendur. Þar að auki hefur, eins og Ríkisendurskoðun hefur bent á, marksvisst verið sparað í opinbera kerfinu sl. tvo áratugi meðan einkarekstur hefur fengið fríbréf og aukið hlutdeild sína.
Heilbrigðisstefna til ársins 2030 hefur verið samþykkt mótatkvæðalaust á Alþingi. Það er hlutverk heilbrigðisráðherra að koma henni til framkvæmdar. Ráðherra hvers tíma hefur tiltölulega frjálsar hendur um áherslur við framkvæmd stefnunnar. Núverandi heilbrigðisráðherra hefur ákveðið að auknu fé í heilbrigðiskerfið verði varið til þess að styrkja grunnstoðir opinberu heilbrigðisþjónustunnar á öllu landinu, sem farið hefur halloka fyrir vaxandi einkavæðingu á höfuðborgarsvæðinu síðustu áratugi. Ég er sannfærður um að meirihluti þjóðarinnar er hlynntur þeirri áherslu.
Höfundur er aðstoðarmaður heilbrigðisráðherra. birgir.jakobsson@hrn.is – birt í MBL föstudaginn 21. júní 2019.